Założenia autorskie Bełżec

 

Głównym naszym zadaniem było znalezienie formy Cmentarza-Pomnika dla tego miejsca, która w sposób godny odda cześć pomordowanym tu Żydom i zachowa pamięć zgodnie z tradycją, kulturą i religią, w której żyli Oni i ich przodkowie. Nasza koncepcja architektoniczno-rzeżbiarska obejmuje cały obszar byłego obozu zagłady. Najważniejszym elementem kompozycji jest przestrzeń symbolicznej zbiorowej Mogiły, zawierająca w swych granicach autentyczne miejsca masowych grobów.

 Intencją autorów było zobowiązanie odwiedzających do świadomego uczestnictwa w drodze będącej echem przeżyć ostatniej wędrówki kobiet, mężczyzn i dzieci, którym odmówiono prawa do życia. W historycznym miejscu bocznicy kolejowej usytuowaliśmy główne wejście na Cmentarz. Wprowadza ono nas na monumentalną, betonową płaszczyznę - Rampę, która wraz z murem i budynkiem muzeum oraz z instalacją rzeźbiarską w formie zdemontowanych, rzeczywistych torowisk tworzy integralną kompozycję architektoniczno-rzeźbiarską. Zespół tych elementów od strony miasta stanowi formę muru cmentarnego, którego rytm segmentów może kojarzyć się z zastygłymi w betonie wagonami.

 Jedynym zejściem z Rampy jest wąska Droga, która wnikając swym stałym poziomem w łagodnie wznoszący się teren, wprowadza nas w Szczelinę-Drogę bez powrotu, idealnie proste pęknięcie ziemi. W przecięciu obwodu Mogiły znajduje się Miejsce Przekroczenia, jest to żeliwny plac, którego relief tworzą ekspresyjne linie proste. Ich kierunki kreślą rysunek gwiazdy Dawida. Rzeźba wyraża chłód i siłę bezwzględności tego miejsca - granicy życia i śmierci.

Szczelina-Droga, rozcinając ziemię, odkrywa ukryte wzniesienie terenu, odsłania wymiar zbrodni. Poprzez narastającą wysokość ścian przysłaniających niebo oddaje grozę jednego z największych grobów świata. Miejscem kulminacyjnym przejścia jest Kamienna Ściana wykonana  z jasnego granitu. Jej relief jest zapisem śladów indywidualnej tragedii ofiar. To miejsce zatrzymania i refleksji.

Odwracając się od Kamiennej Ściany, widzimy Niszę-Ohel z wyrytymi imionami ofiar. Z podziemnego placu schody wyprowadzają nas na poziom terenu. Dalszą drogę wyznacza trakt pieszy, który nazwaliśmy Żeliwnym Obwodem. Na jego powierzchni znajdują się nazwy gmin pomordowanych i daty tworzące kalendarium zbrodni, jest to również miejsce składania kamieni pamięci i palenia zniczy. Zachowując pierwotne ukształtowanie terenu, powierzchnię Wielkiej Mogiły pokryto warstwą szaro-czarnego żużlu - żałobnym całunem. Na tej uświęconej krwią ofiar ziemi pozostawiono tylko dęby - drzewa, które były świadkami zbrodni.

Narrację " przejścia" kończy ostatnie pomieszczenie bez przeznaczenia w budynku muzeum, które jest pustką, milczeniem.

 

Andrzej Sołyga