Koncepcja pomnika upamiętniającego ofiary katastrofy lotniczej, która miała miejsce pod Smoleńskiem 10 kwietnia 2010 r.

W obszarze i na terenie, gdzie wydarzyła się katastrofa dokonano dotychczas wielu działań przestrzennych w ramach następujących po niej procedur.
Wycięto drzewa, powstały techniczne ciągi komunikacyjne, parkingi, miejsce
ze spontanicznie ustawionym kamieniem z tablicą pamiątkową, postawiono drewniany krzyż. Powstał zatem układ przestrzenny, który mimo prowizorycznego charakteru,
już pełni funkcję miejsca pamięci – szczególnego rodzaju przestrzeni publicznej.
 
Koncepcja upamiętnienia porządkuje przestrzeń i zmierza do sakralizacji powstałego układu. Kompozycję przestrzenną tworzą dwie drogi, płaszczyzna placu oraz mur.

Przebieg muru jest zapisem kierunku ostatniej fazy przemieszczania się samolotu
- ze wschodu na zachód. Czarny mur o żałobnym, cmentarnym charakterze stanowi jednocześnie granicę dzielącą przestrzeń na część sakralną [teren, na którym były rozproszone szczątki] oraz część publiczną, w obrębie której znajdują się dwie prostopadłe do siebie drogi, a w tle - ogrodzenie lotniska.

Głównym traktem komunikacyjnym jest droga biegnąca wzdłuż muru [115,5 m].
Idąc tą drogą mijamy kolejne segmenty muru o zróżnicowanych odcinkach, a szczeliny między nimi umożliwiają wizualny kontakt z przestrzenią sacrum po drugiej stronie.

Dochodząc do miejsca, gdzie krzyżują się drogi, napotykamy szeroką przerwę w murze [16 m]. W jej świetle, w płaszczyźnie poziomej, na terenie sacrum, usytuowany jest plac [16x16 m]. Jego czarna płaszczyzna, z delikatnym reliefem rzeźbiarskim, jest miejscem kontemplacji, milczenia, ciszy. Ostatni fragment muru kończy się nagle wraz z drogą.

Godło Rzeczypospolitej Polskiej znajduje się na ostatnim fragmencie muru, przy placu. Na płaszczyźnie muru znajdują się inskrypcje:
- napis informujący o intencji upamiętnienia, w języku polskim i rosyjskim (na początku
  muru)
- imiona i nazwiska ofiar i znak krzyża
- kompozycję kończy napis – drogowskaz „Katyń 18 km”

Opis elementów kompozycji:
- Mur o wymiarach 115,5 x 2,0 x 0,3 m z czarnego granitu (podziały kamienia: płyty 1,6 x 2,0 [2,2] m) podzielony na segmenty szczelinami z oświetleniem punktowym w górę na płaszczyznę cięcia.
- Godło państwowe – stal nierdzewna, inkrustowane w kamieniu.
- Inskrypcje: litery i znak krzyża ze stali nierdzewnej, inkrustowane w kamieniu.
- Plac o wymiarach 16,0 x 16,0 x 0,1 m z czarnego granitu (płyty: 1,6 x 1,6 m).
- Drogi o szerokości 6,0 m (wymiana istniejących płyt prefabrykowanych na równą jasnoszarą nawierzchnię betonową, z wykorzystaniem poziomu istniejących nasypów).
- Zieleń projektowana wokół placu i wzdłuż muru w przestrzeni sakralnej jako roślinność okrywowa (np. barwinek , dereń ) .
Dopełnieniem kompozycji jest instalacja rzeźbiarska [96 krzeseł, odlew brązowy] na Polskim Cmentarzu Wojennym w Katyniu. Kategorycznie wykluczamy łączenie katastrofy samolotu ze Zbrodnią Katyńską, ale uważamy, że upamiętnienie kontekstu
– celu podróży polskiej delegacji jest niezbędne dla oddania pełnej dramaturgii katastrofy. Bezpośrednią inspiracją dla tej kompozycji rzeźbiarskiej była przejmująca msza święta w lesie katyńskim w dniu 10 kwietnia 2010 roku.


Andrzej Sołyga
Dariusz Śmiechowski
Dariusz Komorek

[16 stycznia 2012]