Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna Cmentarza Wojskowego Żołnierzy Wojska Polskiego na Westerplatte

 

Naszym zadaniem było znalezienie formy cmentarza, która w sposób godny odda cześć i pamięć Żołnierzom Wojska Polskiego - Obrońcom Westerplatte, a także w harmonijny sposób wpisze się w krajobraz kul­turowo-przyrodniczy całego półwyspu.

Koncepcję ideową projektu tworzą dwie przestrzenie: publiczna oraz sakralna. Oddzielone są one żeliwnym Murem Cmentarnym.

Kompozycję otwiera ciemno szary granitowy Plac Apelowy. Szlachetność użytego materiału wyróżnia go w zastanej przestrzeni nadając mu charakter miejsca reprezentacyjnego. Bliskość istotnych ciągów komunikacyjnych powoduje, że Plac Apelowy w sposób naturalny staje się również aktywnym tłem dla społecznych zdarzeń dnia codziennego.

W sąsiedztwie placu znajdują się formy rzeźbiarskie upamiętniające, historyczne obiekty. Są to: schemat fundamentów Willi Oficerskiej oraz bryła Strażnicy nr 5. Ich usytuowanie wynika z analizy dokumentacji archeologicznej i historycznych badań.

Z placu apelowego w kierunku zachodnim wiedzie Droga-zejście, która wprowadza nas przez Bramę,  wejście główne na teren cmentarza. Jej początek sygnalizowany jest masztem, a kończy się spotkaniem z naj­ważniejszym elementem kompozycji tj. z Wspólną Żołnierską Mogiłą. Mogiła to łagodny kurhan ziemny ukształtowany w "wyciętym" prostokącie granitowego Placu Kontemplacji. Zawiera on dwadzieścia cztery indywidualne kwatery wyznaczone kompozycją żelbetonowego rusztowania. Kwatery przykryte są żeliwną płytą, na płaszczyźnie której znajduje się dwanaście imiennych inskrypcji bohaterów z możliwością dopisywania kolejnych nazwisk. Założenie grobowe usytuowane jest w miejscu Archeologicznego Wykopu z 2019r..

Żołnierskiej Mogile towarzyszą dwadzieścia cztery, ośmiometrowe Żeliwne Krzyże ustawione na geometrycznym planie w leśnym terenie.

Krzyże poza swoją sakralną symboliką w jednoznaczny sposób definiują cmentarny charakter krajobrazu, świadczą i nadają wyjątkową rangę his­torycznym wydarzeniom, które miały miejsce na tej ziemi. Liczba krzyży podkreśla indywidualny aspekt śmierci każdego poległych żołnierzy. W pierwszym etapie realizacji projekt zakłada ustawienie 12 krzyży. Kolejne zamontowane zostałyby w ilości i czasie uzależnionym od przybywających pochowków.

Teren całego założenia zaprojektowaliśmy na planie prostokąta, równo­ległego do głównego szlaku komunikacyjnego i nawiązującego do histo­rycznego układu urbanistycznego. Teren wyznaczyliśmy niskim ży­wopłotem (grab pospolity).

Uwzględniając potrzeby wynikające z użytkowania cmentarza projekt przewiduje dwa dodatkowe wejścia.

Projekt zakłada rewitalizację miejsc po archeologicznych odkrywkach. Przywrócenie naturalnego ukształtowania terenu, oraz uzupełnienie leśnej szaty roślinnej. Nowe nasadzenia drzew na placu apelowym scalają przestrzeń Upamiętnienia.

 

Opis techniczny elementów kompozycji:

1.        Plac apelowy - 4320x1800cm, płyty - 120x60x8cm, granit ciemnoszary, faktura płomieniowana
2.        Strażnica Nr 5 - 600x400x270, forma rzeźbiarska, stal Corten grubości 2cm
3.        Willa Oficerska - 1440x1300, forma rzeźbiarska, stal Corten grubości 2cm
4.        Droga-zejście - 2760x180, płyty 120x60x8cm, granit ciemnoszary, faktura płomieniowana
5.        Mur cmentarny - 4670x190, forma rzeźbiarska, stal Corten grubości 2cm
6.        Brama -główne wejście- 240x90, płaskorzeźba Orła Wojskowego  i napis główny "Polski Cmentarz Wojenny Westerplatte", liternictwo wypukłe, odlewy żeliwne
7.        Plac kontemplacji - 1800x1560, płyty 120x60x8cm, granit ciemnoszary, faktura płomieniowana
8.        Wspólna Mogiła Obrońców Westerplatte - łagodny ziemny kurhan uformowany na planie prostokąta, żelbetowy ruszt wyznaczający 24 indywidualne kwatery, żeliwna płyta 1200x420x4.Imienne inskrypcje, płaskorzeźba krzyża Virtuti Militari na żeliwnej płaszczyźnie; liternictwo wypukłe, odlewy żeliwne
9.        Krzyże cmentarne - 800 wysokość, odlewy żeliwne
10.     Maszt flagowy - 1000 wysokość, stal nierdzewna

Oświetlenie:

punktowe, oprawy w płaszczyźnie terenu, oświetlające wszystkie ele­menty kompozycji oprócz płyty nagrobnej. Dla mogiły oświetleniem winna być pamięć wyrażana zapalaniem indywidualnych zniczy.

Opis koncepcji projektu zieleni

1. Założenia ogólne:
—       zachowanie naturalnego charakteru miejsca
—       wkomponowanie nowej zieleni w otaczający krajobraz i przyrodę
—       zastosowanie gatunków rodzimych
—       zastosowanie gatunków charakterystycznych dla zieleni cmentarnej

2. Drzewostan istniejący

Koncepcja przewiduje pozostawienie istniejącego drzewostanu. Należy jedynie przeprowadzić tzw. cięcia sanitarne polegające na usunięciu po­suszu, jemioły. Cięcia przewidują również ewentualne, nieznaczne pod­krzesanie koron drzew, tak aby uczytelnić elementy kompozycyjne Upamiętnienia.

·    Zieleń projektowana

W nawiązaniu do koncepcji zagospodarowania terenu, zieleń również została podzielona na dwie strefy: strefę sacrum i profanum.

Akceptujemy zastany krajobraz i jego leśną przyrodę. Strefę sacrum, zawierającą przestrzeń Wspólnej Żołnierskiej Mogiły, oraz kompozycję Żeliwnych Krzyży wyznaczyliśmy przez zastosowanie niskich żywopłotów formowanych z grabu pospo­litego (Carpinus betulus) o wysokości 60cm. Grab pospolity jest gatunk­iem rodzimym, bardzo dobrze znoszącym cięcie oraz zacienienie. Liście grabu zamierając jesienią nie opadają na ziemię, pozostając na roślinie przyjmują rdzawy kolor. Koncepcja zieleni w tej strefie prze­widuje również uzupełnienie runa leśnego przez wykonanie nasadzeń okrywowych, w formie naturalnie przenikających się powierzchni, z zastosowaniem gatunków rodzimych, zimozielonych. Proponowane gatunki do nasadzeń to m.in. barwinek pospolity (Vinca minor) o fioletowych kwiatach oraz bluszcz pospolity (Hedera helix).

W strefie profanum w której znajdują się rzeźbiarskie formy upamiętniające Willę Oficerską i Strażnicę nr 5 proponujemy założenie trawnika w postaci łąki kwi­atowej z jednogatunkową wsiewką ze stokrotki pospolitej (Bellis peren­nis)

W przestrzeni Placu Apelowego przewidujemy wykonanie nasadzeń drzew liściastych, gatunków rodzimych, występujących w najbliższym otoczeniu takich jak dąb pospolity (Quercus robur), klon pospolity (Acer platanoides), akacja pospolita (Robinia pseudoacacia), grab pospolity (Carpinus belutus) i lipa szerokolistna (Tilia platyphyl­los).Drzewa winny mieć formę pienną. Drzewa zostałyby posadzone według modułowego planu zastosowanego w kompozycji krzyży. W prz­estrzeni wegetacyjnej pola nasadzeń drzew pokryte są granitowym żwirem,  dodatkowo zabezpieczone żeliwnymi kratownicami chroniącymi strukturę korzeniową nowo posadzonych drzew.

 

Paweł Mysera